Essay
De nieuwe stad als broedplaats en bouwkundige kiem van architectuur en creativiteit
Essay Architectuurbeschouwing PM2022 Architectuur | Peter Heuveling
De nieuwe stad als broedplaats en bouwkundige
kiem van architectuur en creativiteit
Medio mei besloten de gemeente Amersfoort, ontwikkelaar SchipperBosch en
Stedenbouwkundig bureau ZUS een ontwikkeling van het oude fabrieksterrein van de
Prodentfabriek. De wijk Oliemolen ten noorden van het stationsgebied, uitkijkend op de
kenmerkende Amersfoortse koppelpoort was verouderd, verlaten en vervuild gebied. In
tegenstelling tot veel planontwikkelingen werd de oude fabriek niet als afzonderlijk en afziennelijk gebouw bekeken, maar het gehele gebied als architectonisch geheel benaderd. Met daarin die historische Prodentfabriek als uitgangspunt en katalysator.
Wat als visie op een stedenbouwkundige ontwikkeling werd benaderd, is door de jaren heen, geworden tot een individuele kijk op historie en ontwikkeling binnen een groter geheel. De reeks van gebouwen en braakliggende terreinen vormen het gebied De Nieuwe Stad, maar elk gebouw daarin heeft haar eigen karakter en eigenschappen die ruimte geven voor een duurzame individuele benadering.
Het oude ketelhuis werd het meest geschikt bevonden voor een biowarmtecentrale, de
productiehallen werden paviljoens en de machinale werkplaatsen groeiden uit tot;
danswerkplaats, restaurant, vergaderruimte, poppodium en evenementenlocatie. Het
multifunctionele karakter leek de ideale bodem voor duurzame samenwerkingen, enthousiaste start-ups en flexplekken.
Maar werd het karakter van het terrein en de gebouwen niet overlopen door enthousiasme? Was er binnen de bijna utopische visie nog wel ruimte voor verbetering of kritiek? De nieuwe stad als paradepaardje voor ontwikkeling en behoud van industrieel erfgoed. Wat in een paar jaar van oude fabriek tot creatieve bubbel opgeblazen werd.
De architectuur van het bewaren is een fraai lat om mee te slaan, maar een stok in de raderen als het gaat om leefbaarheid of duurzaamheid. Een oude fabriek van steensmuren en verroeste spanten leeft mooi in de fotografie, maar de vervallen kwaliteit is niet ineens bijgetrokken door een goede visie en gelikte marketing. Een oude, afgekeurde fabriekshal, heeft meer nodig dan een goed verhaal. Voorbeelden te over van projecten die overschrijding en vertraging tot gevolg hadden bij het behoud van industrieel erfgoed. Vlak schuiven en herbouw is vaak de meest rendabele optie.
Met een visie en een ambitie op zak konden meerdere architecten zich stukbijten op de
vraagstukken om met een beperkt budget toch een duurzame verbetering aan de bestaande gebouwen te bewerkstelligen. Vele plannen verder bleek de het toch steeds te blijven bij budget. Plannen om oude gebouwen naar huidige bouwstandaarden te krijgen, zonder verlies van karakter, zijn duur en complex. Design en architectuur zijn mooi, maar prijzig. Die conclusie hing en hangt nog steeds boven De Nieuwe Stad. Was er in deze nieuwe stad wel ruimte voor architectuur en ontwerp, of alleen verhuurbare ruimte aan architecten en ontwerpers? Dat lijkt op elkaar, maar is toch echt iets anders.
Er kwamen oplossingen, vaak uit onverwachte hoek. Neem de supermarkt start-up Picknick. Dit bedrijf wordt gerund door creative bestuurders en kansen zoekers. Waar veel supermarkten en distributiecentra het liefst een doos in de polder willen, zocht juist deze keten en centrale plek in de stad. Daarbij zijn de eisen voor de opslag en verwerking van boodschappen minimaal en hoefden er geen dure en complexe aanpassingen gedaan te worden aan de oude fabriek.
Of een advocatenduo uit Amersfoort; waar veel juridische kantoren zoeken naar een moderne, luxueuze en mogelijk zelfs protserige uitstraling van hun huisvesting, kwam dit duo terecht in hal 4: de oude opslag van verpakkingen. Door de ontwerpers van MMD Architecten werd een interne constructie bedacht die met geschakelde portocabins een nieuwe kantoorruimte ontwikkelde binnen een oude industriële hal. In één klap werd een moderne binnenkant gemaakt in een oude uitstraling. Duurzaam, lage footprint en een strakke werkplek voor het advocatenduo dat hiermee niet alleen een representatieve huisvesting had, maar ook een mooie kapstok voor hun marketing en uitstraling.
De oude stookruimte van de fabriek was voorzien van kleine ramen, een ruwe betonvloer en een geblakerde schoorsteen. Nu vormt de schoorsteen en kachels het hart van restaurant Hoog VUUR. Het interieur van het restaurant lijkt een maatwerk decor, maar niets is minder waar. Door de interieurontwerpers werd de ruimte omgetoverd tot een ruw en industrieel restaurant waar rook, vuur en goede wijn de basis vormen van een mooie avond uit. Juist door ontwerpers mee te laten denken van ruwe plannen tot kleine details kan het karakter van een gebouw behouden blijven en zelfs de nieuwe functie versterken.
Is De Nieuwe Stad het voorbeeld van een mooie planologische visie, met een beperkte
haalbaarheid, of is het werkelijk mogelijk om industrieel erfgoed rendabel om te vormen tot cultuur, horeca en dienstverlening?
Voor de juiste haalbaarheid en verwezenlijking van een visie is meer nodig dan alleen een
meewerkende gemeente, een ambitieuze ontwikkelaar en vraag naar huisvesting. Het is van groot, zo niet onmisbaar belang, om ontwerpers en ondernemers te betrekken bij ontwikkeling. Niet alleen maar gebouwen uit de grond stampen en dan een huurder zoeken, maar eerst een huurder of ontwerper zoeken die met creatieve oplossingen meer mogelijk kan maken dan er door de initiatiefnemers voor mogelijk werd geacht.
De Nieuwe Stad is het voorbeeld van een wijk waarin vanalles mogelijk is, maar waar de
creatieve ontwerpers en kansen zoekers ook tot haalbaarheid en werkelijkheid komen. Een stapel oude stenen met en goede visie is één stap, maar een oplossing en out-of-the-box denken is de volgend stap. De Nieuwe Stad is in zichzelf niet de kiem die groeit maar de voedingsbodem daarvoor.
Architectuurbeschouwing | Artez Premaster Architectuur
Presentatie Construction
